ODPOWIEDZIALNOŚC PRAWNA NIELETNICH
Starożytni Rzymianie, twórcy podstaw współczesnego prawa twierdzili: NIEZNAJOMOŚĆ PRAWA SZKODZI. Nikogo przed odpowiedzialnością prawną nie chroni brak wiedzy o obowiązujących przepisach. W trosce o naszych uczniów przedstawiamy poniżej najważniejsze zagadnienia z zakresu odpowiedzialności prawnej nieletnich.
PRAWO CYWILNE
Jest to ten rodzaj prawa, który zwany bywa "prawem życia codziennego" - reguluje kwestie, z którymi każdy człowiek ma do czynienia niemal codziennie. Mówi nam w jaki sposób zawiera się umowę sprzedaży i jakie są jej konsekwencje, kiedy możemy domagać się odszkodowania za wyrządzoną szkodę, jakie są wzajemne obowiązki rodziców i dzieci, jakie prawa i obowiązki ma właściciel itd.
Art. 10 § 1 kc "Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście".
Art. 11 kc "Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności"
W powyższych przepisach prawo cywilne wprowadza pojęcie tzw. pełnoletności, stanowiąc, iż po ukończeniu 18 roku życia stajemy się "dorośli" i możemy w pełni uczestniczyć w życiu społecznym oraz dokonywać samodzielnie wszystkich czynności prawnych np. zakupić dom lub samochód, zawrzeć związek małżeński.
Przed ukończeniem tego wieku (ale mając skończone lat trzynaście) możemy jedynie - jak stanowi art. 20 kodeksu cywilnego - zawierać umowy w "drobnych, bieżących sprawach życia codziennego".
Oznacza to, że możesz bez zgody rodziców kupić sobie ubranie lub książkę, ale nikt już nie zgodzi się, aby sprzedać Ci samochód czy mieszkanie.
Art. 415 kc
"Kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia".
Art. 422 kc
"Za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody"
Art. 431
"Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło (...)".
Powyższe artykuły mówią o zasadzie odpowiedzialności za własne czyny i ich konsekwencje.
Jeżeli np. malując graffiti na murach czyjegoś domu doprowadzisz do zniszczenia ściany, to nie dość, że popełnisz przestępstwo lub wykroczenie, to będziesz jeszcze musiał naprawić wyrządzoną szkodę lub zapłacić za jej usunięcie. Konsekwencje takie spotkają Cię nie tylko wtedy, kiedy sam malowałeś, ale też wtedy, kiedy namówiłeś do tego młodszego kolegę lub pożyczyłeś mu swój sprzęt do malowania. Szczególną uwagę musisz też zachować, kiedy wyprowadzasz na spacer psa. Nie dość, że musisz pamiętać o smyczy i kagańcu, to jeszcze odpowiedzialny jesteś za wszelkie szkody, które pies może wyrządzić ludziom lub innym zwierzętom.
PRAWO KARNE
Prawo karne jest zbiorem przepisów, których celem jest zwalczanie niepożądanych czynów, zwanych przestępstwami, za pomocą metod, do których należą kary i środki zabezpieczające.
Wszystkie przestępstwa opisane w prawie karnym są podzielone na zbrodnie i występki.
ZBRODNIE to najcięższe przestępstwa, zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż trzy lata, aż do dożywocia włącznie. Zbrodnią jest np. zabicie człowieka. Czyny tak poważne jak szpiegostwo, spisek przeciwko Rzeczpospolitej, zamach na życie Prezydenta to także zbrodnie.
Zbrodnią jest również rozbój z użyciem broni lub innego niebezpiecznego narzędzia - często wśród młodzieży zwany wymuszeniem. Przestępstwo to polega na zagrożeniu innej osobie bronią, nożem lub innym tego typu przedmiotem w celu okradzenia jej z pieniędzy, dokumentów, biżuterii itp.
Niestety coraz częściej na terenie szkół mamy do czynienia z pewną odmianą rozboju, którą jest grożenie młodszym uczniom w celu obrabowania ich z pieniędzy, telefonów komórkowych, markowych ubrań. Pamiętajmy, że zabranie siłą lub groźbą młodszemu koledze nawet złotówki, za którą miła kupić sobie śniadanie, może być uznane za rozbój!
Pozostałe przestępstwa opisane w kodeksie karnym noszą nazwę WYSTĘPKÓW.
Występkami są między innymi:
Uszkodzenie ciała (art. 156-157 kodeksu karnego)
Udział w bójce lub pobiciu człowieka (art. 158 kodeksu karnego)
Spowodowanie wypadku komunikacyjnego (art. 177 kodeksu karnego)
Bezprawne grożenie innej osobie (art. 190 kodeksu karnego)
Zniesławienie, oszczerstwo lub pomówienie (art. 212 kodeksu karnego)
Naruszenie nietykalności cielesnej innej osoby, polegające między innymi na uderzeniu, szarpaniu, opluciu itp.
Fałszywe oskarżenie kogoś o popełnienie przestępstwa (art. 234 kodeksu karnego)
Branie udziału w grupie przestępczej (art. 258 kodeksu karnego)
Fałszowanie dokumentów (art. 270 kodeksu karnego)
Warto wiedzieć, że dokumentami są nie tylko dowody osobiste, prawa jazdy, legitymacje, paszporty itp. dokumentem jest też Dziennik Lekcyjny. Prawo legalnego, zgodnego z prawem wpisywania w nim ocen i usprawiedliwiania nieobecności ma jedynie nauczyciel.
Kradzież (art. 278 kodeksu karnego)
Znęcanie się nad zwierzętami (art. 35 o ochronie zwierząt)
Sprzedaż i nabywanie nielegalnych płyt CD tzw. „piratów" (art.11 7,11 8 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych)
Za występki grożą kary, takie jak: pozbawienie wolności od 1 miesiąca do 15 lat, ograniczenie wolności bądź grzywna.
Musisz wiedzieć, że za popełnienie przestępstw odpowiadają nie tylko ludzie pełnoletni, ale także osoby dużo młodsze. Za niektóre, najcięższe przestępstwa (np. zabicie człowieka, rozbój, ciężkie uszkodzenia ciała) mogą odpowiadać jak dorośli osoby, które ukończyły 15 lat.
A więc już nieletni - mając np. 15 lat - może za swoje czyny trafić do więzienia.
PRAWO WYKROCZEŃ
Prawo wykroczeń zajmuje się czynami, które co prawda są mniej groźne niż przestępstwa, ale bardzo uciążliwe w codziennym życiu.
Zgodnie z art. 1 kodeksu wykroczeń - wykroczeniem jest czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 złotych lub nagany.
Wyjaśnić trzeba, iż za wykroczenie - podobnie jak za popełnienie przestępstwa - można także zostać pozbawionym wolności. Warto zapoznać się z kilkoma przepisami kodeksu wykroczeń, aby wiedzieć jakich zachowań unikać, by nie być sprawcą wykroczenia i uniknąć przykrych konsekwencji.
Art. 51 kw
"Kto krzykiem, hałasem, alarmem lub innym wybrykiem zakłóca spokój, porządek publiczny, spoczynek nocny, albo wywołuje zgorszenie w miejscu publicznym, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny".
Zgodnie z tym przepisem za wykroczenie może być uznane zbyt głośne odtwarzanie muzyki (nawet w prywatnym mieszkaniu), krzyki pod oknami podczas zabawy lub gry w piłkę itp. Trzeba także zwrócić uwagę, iż wykroczenie to może być popełnione nie tylko w czasie tak zwanej "ciszy nocnej", ale także o każdej innej porze.
Art. 55 kw
"Kto kąpie się w miejscu, w którym jest to zabronione, podlega karze grzywny do 250 złotych albo karze nagany". Każdy na pewno widział takie miejsce nad wodą, gdzie umieszczona jest tabliczka z napisem: "Kąpiel wzbroniona".
Art. 66 kw
"Kto ze złośliwości lub swawoli, chcąc wywołać niepotrzebną czynność fałszywym alarmem, informacją lub innym sposobem, wprowadza w błąd instytucję użyteczności publicznej albo inny organ ochrony bezpieczeństwa, porządku publicznego lub zdrowia, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny do 1500 zł".
Zachowanie, które opisuje powyższy przepis może mieć postać np. fałszywego zawiadomienia Policji o podłożeniu bomby w szkole, aby wskutek ewakuacji uczniów i przyjazdu specjalnej grupy policjantów uniknąć klasówki lub sprawdzianu. Warto dodać, iż "dowcipniś" dokonujący takiego zgłoszenia poniesie także koszty (i to wysokie) całej akcji.
Art. 76 kw
"Kto rzuca kamieniami lub innymi przedmiotami w pojazd mechaniczny będący w ruchu, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny".
Odpowiedzialność za wykroczenie osoba rzucająca ponosi bez względu na to, czy nastąpiło trafienie, a jeśli już nastąpiło, to zwykle konsekwencje takiego zachowania są dużo poważniejsze.
Nie kończy się tylko na jednym wykroczeniu. Jeżeli wskutek trafienia kamieniem doszło do uszkodzenia pojazdu, osoba rzucająca będzie także odpowiadać za uszkodzenie mienia.
Czasem może się też zdarzyć, iż w wyniku uderzenia w samochód ranny zostanie jego kierowca lub pasażer. Za przestępstwo uszkodzenia ciała będzie wtedy odpowiadać osoba rzucająca w pojazd.
Jeśli kierowca straci panowanie nad pojazdem i spowoduje wypadek, to za jego skutki także będzie odpowiadać ten, kto rzucał w samochód.
Art. 77 kw
"Kto nie zachowuje zwykłych lub nakazanych środków ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia, podlega karze grzywy do 250 złotych albo karze nagany".
Przepis ten ma na celu ochronę bezpieczeństwa i zdrowia ludzi przed pozostawionymi bez opieki zwierzętami. Psy powinny być na spacer wyprowadzane na smyczy, a gdy z tej smyczy zostają spuszczone, powinny mieć założony kaganiec.
Obowiązku tego nie muszą spełniać jedynie właściciele bardzo małych piesków ras, których waga nie przekracza 5 kg). Jeśli natomiast posiadasz psa tzw. rasy agresywnej (np. rottweilera, buldoga itp.) to podczas spaceru musi on mieć zarówno założony kaganiec, jak i zapiętą smycz.
Pamiętaj także, iż pomimo zachowania powyższych środków ostrożności, ponosisz odpowiedzialność za wszelkie szkody wyrządzone przez Twojego podopiecznego.
Art. 107 kw
"Kto w celu dokuczenia innej osobie złośliwie wprowadza ją w błąd lub w inny sposób złośliwie niepokoi, podlega karze ograniczenia wolności, grzywny do 1500 złotych albo karze nagany".
Dokuczaniem jest robienie komuś przykrości, kłopotów, tzw. "dawanie się we znaki".
Może to być na przykład bezpodstawne wydzwanianie do drzwi, telefonowanie bez potrzeby itp.
Art. 119 kw
"Kto kradnie lub przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą, jeżeli jej wartość nie przekracza 250 złotych, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny".
Kradzież może być przestępstwem lub wykroczeniem. Przestępstwem jest wtedy, kiedy skradziony przedmiot ma wartość większą niż 250 zł, jeśli ta wartość jest niższa, to kradzież jest wtedy wykroczeniem.
Art. 122 kw
"Kto nabywa mienie wiedząc, że pochodzi ono z kradzieży lub z przywłaszczenia, lub pomaga do jego zbycia albo w celu osiągnięcia korzyści majątkowej mienie to przyjmuje albo pomaga do jego ukrycia, jeżeli wartość mienia nie przekracza 250 złotych, (...) podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny".
Wykroczenie, o którym mówi powyższy przepis nosi nazwę paserstwa i polega na zakupieniu jakiegoś przedmiotu, który został wcześniej ukradziony komuś innemu.
Paserstwo można popełnić nie tylko umyślnie (wtedy kiedy jesteś pewny, że kupowany przedmiot został rzeczywiście skradziony), ale także nieumyślnie (kiedy powinieneś przypuszczać - np. z powodu zbyt niskiej ceny - że przedmiot ten pochodzi z kradzieży).
Podobnie, jak w przypadku kradzieży, kiedy wartość przedmiotu przekracza 250 zł, to mamy już do czynienia z przestępstwem.
Art. 124 kw
"Kto cudzą rzecz umyślnie niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, jeżeli szkoda nie przekracza 250 złotych, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo karze grzywny".
Opisany powyżej czyn często jest zwany "wandalizmem".
Polegać on może na uczynieniu rzeczy całkowicie niezdatnej do użytku ( np. rozbicie szyby ) lub takim jej uszkodzeniu, które wymaga gruntownej naprawy ( np. namalowanie na ścianie budynku napisów, rysunków, do usunięcia których konieczne jest przeprowadzenie remontu ).
Art. 141 k w
"Kto w miejscu publicznym umieszcza nieprzyzwoite ogłoszenie, napis lub rysunek albo używa słów nieprzyzwoitych, podlega karze ograniczenia wolności, grzywny do 1500 złotych albo karze nagany".
Zgodnie z tym przepisem karalne jest wypowiadanie w miejscu publicznym wulgarnych słów "przekleństw", umieszczanie wulgarnych rysunków lub napisów na ścianach budynków, w środkach komunikacji miejskiej itp.
Art 143 kw
"Kto ze złośliwości lub swawoli utrudnia lub uniemożliwia korzystanie z urządzeń przeznaczonych do użytku publicznego, a w szczególności uszkadza lub usuwa przyrząd alarmowy, instalację oświetleniową, zegar, automat, telefon, oznaczenie nazwy miejscowości, ulicy, placu lub nieruchomości, urządzenie służące do utrzymania czystości lub ławkę, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny".
Wykroczenie to podobne jest do niszczenia mienia, ale dotyczy tych rzeczy, które nie stanowią prywatnej własności, ale przeznaczone są dla wszystkich i wszystkim powinny służyć, a niekiedy nawet ratować życie lub zdrowie jak sprawny telefon czy przyrząd alarmowy.
Art. 145 kw
"Kto zanieczyszcza lub zaśmieca miejsca dostępne dla publiczności, a w szczególności drogę, ulicę, plac, ogród, trawnik lub zieleniec, podlega karze grzywny do 500 złotych albo karze nagany".
NAUCZYCIEL JAKO FUNKCJONARIUSZ PUBLICZNY
Od 1 września 2007 roku nauczycielom przysługuje ochrona przewidziana dla funkcjonariuszy publicznych. O ochronie tej mówią przepisy zawarte w Karcie Nauczyciela i w Kodeksie karnym.
Art. 63 "1. Nauczyciel, podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.). 2. Organ prowadzący szkołę i dyrektor szkoły są obowiązani z urzędu występować w obronie nauczyciela, gdy ustalone dla nauczyciela uprawnienia zostaną naruszone".
Art. 226. § 1. „Kto znieważa funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną, podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku".
Art. 222. § 1. „Kto narusza nietykalność cielesną funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3".
WIEK A ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNA
Za większość przestępstw odpowiesz tak, jak dorosły po ukończeniu 17 roku życia. Wyjątkiem są bardzo poważne przestępstwa, za które odpowiedzialność karną mogą ponosić osoby, które skończyły 15 lat. Przestępstwami tymi są np.: zabicie człowieka, rozbój, ciężkie uszkodzenia ciała. Tak więc za te czyny 15-latek może trafić do więzienia, a nie tylko do zakładu poprawczego.
Jeśli chodzi o wykroczenia, to również pełną odpowiedzialność ponosisz po ukończeniu 17 lat. Ale są też wykroczenia, za które samodzielnie odpowiadasz już po ukończeniu 13 lat.
Są nimi np.:
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich, stanowi, iż przed sądem rodzinnym mogą stanąć nie tylko ci, którzy popełnili jakiś czyn zabroniony, ale także ci, którzy zachowują się w sposób świadczący o ich demoralizacji, czyli: uchylają się od obowiązku szkolnego ( "wagarują" ), używają alkoholu lub narkotyków, biorą udział w grupach przestępczych, uciekają z domu lub w inny sposób naruszają zasady współżycia społecznego. Również za takie postępowanie można ponieść karę.
Sąd rodzinny może zastosować następujące sankcje wobec nieletnich łamiących prawo:
Przygotowała mgr Mart Lubaś
na podstawie opracowania Wydziału Organizacyjnego Straży Miejskiej w Krakowie
Nauka nigdy nie wyczerpuje umysłu
42-235 Lelów
ul. Szczekocińska 41
sekretariat@zsplelow.pl
+48 34 355 00 81, +48 34 355 82 90 
